Σύμβαση του Χαιρεφάνη και της πόλης της Ερέτριας για την κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων και την εκμίσθωση γης Χρονολόγηση: 4ος αιώνας π.Χ.
Διαστάσεις: Ύψος 0,86μ. Πλάτος 0,47μ. Πάχος 0,09μ.
Η συγκεκριμένη μαρμάρινη στήλη με το σχετικό ψήφισμα είναι σπασμένη περίπου στη μέση με αποτέλεσμα να απουσιάζει το δεξιό μισό τμήμα και η κάτω απόληξή της. Τόπος προέλευσης σήμερα: Επιγραφικό Μουσείο Αθήνας (ΕΜ 11553)
Γενική εισαγωγή
Η αρχαία αυτή επιγραφή αναγράφει τη σύμβαση ανάμεσα στον Χαιρεφάνη και την πόλη της Ερέτριας, με βάση την οποία ο Χαιρεφάνης αναλαμβάνει δημόσια έναντι της πόλης και των πολιτών της να μετατρέψει μία βαλτώδη έκταση στην επικράτεια της Ερέτριας σε καλλιεργήσιμη γη. Αναλαμβάνει δηλαδή να εκτελέσει τα αποξηραντικά έργα της περιοχής με δικά του έξοδα, καταβάλλοντας μισθό τριάντα ταλάντων στην πόλη, με αντάλλαγμα τη δεκαετή καλλιέργεια της εν λόγω περιοχής από τον ίδιο, με την ταυτόχρονη υποχρέωση της συντήρησης του υπονόμου αποχέτευσης των νερών και των άλλων έργων.
Η πόλη δεν αναλαμβάνει να πληρώσει τον εργολάβο μετά την ολοκλήρωση του έργου, ούτε συμμετέχει στις οποιεσδήποτε δαπάνες, παρέχοντας μόνο άυλες παροχές στον εργολάβο, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις, δικαστική ασυλία και εξασφάλιση της απρόσκοπτης εκτέλεσης των εργασιών. Η μη συμμετοχή της πόλης στις δαπάνες του έργου και το υψηλό ενοίκιο που συμφώνησε να καταβάλει στην πόλη ο Χαιρεφάνης, υποδηλώνουν ότι η αποξήρανση ήταν μεν ένα παρακινδυνευμένο εγχείρημα, αλλά και ότι η έκταση που θα απελευθερώνονταν από τα νερά ήταν μεγάλη και γόνιμη. Η καλλιέργειά της θα απέδιδε φαίνεται τόσα οφέλη, ώστε ο Χαιρεφάνης και οι συνέταιροί του να μπορούν να πληρώνουν στην πόλη ένα χρηματικό ποσό, αποβλέποντας σε απόσβεση των χρημάτων τους σε δέκα χρόνια, αποκομίζοντας στο τέλος και κάποιο καθαρό κέρδος. Η σύμβαση αναφέρει επιπλέον πώς για δέκα χρόνια τα προϊόντα που θα παράγονταν από την έκταση αυτή δεν θα φορολογούνταν εφόσον θα πωλούνταν στην Ερετρική, παρέχοντας έτσι κίνητρο στον Χαιρεφάνη και τους συνεταίρους του να πωλούν τα προϊόντα μέσα στην επικράτεια της Ερέτριας, ώστε να υπάρχει όφελος για τους πολίτες της περιοχής. Μετά το πέρας της δεκαετίας η γη θα παραδίδονταν τελικά στον ιδιοκτήτη της.
Η λίμνη στην οποία αναφέρεται η σύμβαση, ήταν με βάση την επιγραφή, η λίμνη Πτέχες μέσα στην επικράτεια της πόλης της Ερέτριας, ενώ η σύγχρονη έρευνα θεωρεί πως πρόκειται μάλλον για τη λίμνη του Δύστου. Ο ανάδοχος του έργου Χαιρεφάνης θα πρέπει να ήταν ένας σπουδαίος μηχανικός της εποχής του, με πιθανή καταγωγή από τα Μέγαρα ή την Άνδρο, μέρη που αναφέρονται σχετικά στην επιγραφή.
Περιγραφή
Σε δέκα στίχους της επιγραφής αναγράφονται τα σχετικά αποξηραντικά και αρδευτικά έργα για την αποξήρανση της περιοχής. Γεγονός είναι πως δεν περιλαμβάνεται καμία λεπτομερής περιγραφή των έργων, ενώ από τις υπάρχουσες πληροφορίες συνάγεται ότι τα έργα θα πραγματοποιούνταν σε τριών ειδών εδάφη από μορφολογικής άποψης:
- Α) σε στεγνές περιοχές, απ' όπου θα περνούσε ο κεντρικός, υπόγειος οχετός αποστράγγισης, ο οποίος δεν ξέρουμε πού θα έχυνε τα νερά του
- Β) σε πεδινές περιοχές γύρω από τη λίμνη όπου και λίμναζαν τα νερά εποχιακά και
- Γ) στην ίδια τη λίμνη.
Στις περιοχές όπου δεν θα λίμναζαν νερά και θα ανοίγονταν φρεάτια για τον υπόγειο οχετό, οι ιδιοκτήτες θα αποζημιώνονταν προτού να αρχίσουν τα έργα. Θα επρόκειτο μάλλον για εδάφη που θα ήταν σε απόσταση ή σε κάποιο υψόμετρο από τη λίμνη και έτσι δεν θα κινδύνευαν να πλημμυρίσουν, με αποτέλεσμα τα έργα εκεί να είναι τελειωτικά.
Οι βασικές πληροφορίες που εντοπίζονται στην επιγραφή αφορούν:
Το αντικείμενο της σύμβασης: την αποξήρανση της λίμνης (στ. 1), την ανόρυξη φρεάτων (στ. 18), την κατασκευή αρδευτικής δεξαμενής 370μ. (στ. 22) και τη συντήρηση του έργου για μία δεκαετία με επισκευή τάφρων, αγωγών και θυροφραγμάτων (στ. 23-25).
Την περιβαλλοντική μέριμνα: "και αν βγάζει το νερό της λίμνης με διώρυγες, ας βγάζει το νερό (αν είναι δυνατόν μακριά) από τα καλλιεργήσιμα χωράφια δια μέσου των χέρσων". Όλα αυτά ώστε να περνάνε τα κανάλια όσο το δυνατόν πιο μακριά από τα καλλιεργήσιμα χωράφια.
Τις απαλλοτριώσεις: προβλέπεται από τη σύμβαση η απαλλοτρίωση ιδιωτικών εκτάσεων με συνομολογούμενη αποζημίωση καταβαλλόμενη από τον ανάδοχο (στ. 17-20).
Ως προς την περιγραφή των τεχνικών έργων, οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι περιορισμένες, καθώς σώζεται μόνο το μισό κείμενο της σύμβασης, με πέντε μόνο λέξεις κλειδιά, υπόνομος, φρεατία, δεξαμενή, ποταμοί. Επιπλέον δεν είναι γνωστή και η περιοχή επακριβώς όπου θα κατασκευάζονταν το έργο.
Ο υπόνομος ήταν μία τεχνητή, υπόγεια διώρυγα, ο κεντρικός αποχετευτικός αγωγός αποστράγγισης των νερών της λίμνης. Η φρεατία ήταν ο υπόγειος οχετός ή το φρεάτιο. Ίσως να εννοούνται με τη λέξη αυτή μικρότεροι οχετοί που κατέληγαν στον κεντρικό υπόνομο. Οι ποταμοί ήταν επιφανειακές, τεχνητές διώρυγες αναγκαίες στα αποξηραντικά και αρδευτικά έργα. Τα νερά των ποταμών θα τροφοδοτούσαν μία δεξαμενή, η κατασκευή της οποίας θα χρησίμευε για την αποστράγγιση, αλλά και την άρδευση της περιοχής. Πρόκειται για δεξαμενή ταμιευτήρα νερού, η οποία θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερη από δύο στάδια (370μ.). Γύρω από τη δεξαμενή θα υπήρχαν δρύφακτοι, δηλαδή φράκτες, ενώ τα νερά της δεξαμενής μέσω μίας θύρας εξόδου θα χύνονταν στον υπόνομο. Την άνοιξη η θύρα αυτή θα μπορούσε να κλείσει για να γεμίσει η δεξαμενή, όταν οι γεωργοί θα ήθελαν να χρησιμοποιήσουν το νερό της για την άρδευση των χωραφιών τους.
Βιβλιογραφία
- Μολιζάνι Καράπα Χ., "Στήλη από λευκό μάρμαρο με ψηφισματικό ανάγλυφο, στην οποία έχει αναγραφεί η σύμβαση μεταξύ του Χαιρεφάνη και της πόλης της Ερέτριας για την κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων και για την εκμίσθωση γης", 70-81, στο Κατάλογος της Έκθεσης Αρχαίες Ελληνικές Επιγραφές Τεχνολογικού Περιεχομένου, 2002.
- Τάσιος Π. Θ., "Η αποξήρανση της λίμνης Πτεχών (Δύστου), πρώτο έργο Β.Ο.Τ.", 593-596 στο Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Πρακτικά, 1ο Διεθνές Συνέδριο, Θεσσαλονίκη 1997.
Γενική Βιβλιογραφία
- Παπαδήμου Δ. Λ., Τα υδραυλικά έργα παρά τοις αρχαίοις, 1975 (490-503).
Επιστημονική Επιμέλεια : Δρ Κώστας Νικολαντωνάκης, Βάλεια Αμοιρίδου
ΠΗΓΗ: ΤΕΧΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ θΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ
