Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου ιδρύθηκε το 1994 με σκοπό την μελέτη, προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, που αποτελεί ένα διατηρητέο φυσικό μνημείο με παγκόσμια αναγνώριση.
Η έδρα του Μουσείου βρίσκεται στον οικισμό Σίγρι της Δυτικής Λέσβου, στο κέντρο της προστατευόμενης περιοχής του Απολιθωμένου δάσους και στεγάζεται σε ένα σύγχρονο κτίριο 1600 m2. Το Μουσείο λειτουργεί ως Ν.Π.Ι.Δ. εποπτευόμενο από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, και αποτελεί το πρώτο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας που ίδρυσε η Ελληνική Πολιτεία.
Το Μουσείο βραβεύθηκε με το Eurosite management award 2001, για την ανάδειξη και διαχείριση του Απολιθωμένου Δάσους. Είναι ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων. Το 2004 εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO.
ΤΟ ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΟ ΔΑΣΟΣ
....η γεωλογική ιστορία
Το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου, αποτελεί ένα απολιθωμένο δασικό οικοσύστημα που περιλαμβάνει εκατοντάδες ιστάμενους και κατακείμενους απολιθωμένους κορμούς δένδρων τα οποία σκεπάσθηκαν από ηφαιστειακά υλικά και απολιθώθηκαν στη θέση τους πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια. Μέσα σε στρώματα ηφαιστειακής στάχτης αποκαλύπτονται τμήματα κορμών, κλαδιά, ρίζες, καρποί και φύλλα δένδρων καθώς και απολιθωμένα οστά ζώων. Σημαντικές απολιθωματοφόρες περιοχές συναντώνται επίσης στην παράκτια ζώνη αλλά και στην θαλάσσια περιοχή δυτικά της Λέσβου. Στην περιοχή του απολιθωμένου δάσους συναντώνται επίσης εντυπωσιακοί ηφαιστειακοί γεώτοποι, που μαρτυρούν την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα κατά το παρελθόν. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί παράθυρο στην γεωιστορική εξέλιξη της περιοχής του Αιγαίου τα τελευταία 20.000.000 χρόνια. Με Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ 433/1985) ανακηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο της φύσης. Το 2004 εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO, ενώ αποτελεί ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων από το 2000.
.... η φυσική ιστορία
Η περιοχή «Δυτική Χερσόνησος Λέσβου - Απολιθωμένο Δάσος» περιλαμβάνεται στον κατάλογο των περιοχών κοινοτικής σημασίας για την προστασία της φύσης, γνωστό ως Δίκτυο «Natura 2000» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην περιοχή διακρίνονται τρεις σημαντικές οικολογικές ενότητες, τη δυτική χερσαία ζώνη που περικλείει την έκταση του Απολιθωμένου δάσους με τα σχηματιζόμενα μικροπεριβάλλοντα που φιλοξενούν σπάνια και πολλές φορές απειλούμενα είδη φυτών και ζώων, ένα σημαντικό θαλάσσιο τμήμα γύρω από την βραχονησίδα Νησιώπη ή Μεγαλονήσι, και το πευκοδάσος Πτερούντας - Παρακοίλων στο οποίο συναντώνται το μοναδικό στην Ελλάδα Ροδόδεντρο (Rhododedron luteum).
.... η πολιτιστική ιστορία
Η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής του Απολιθωμένου Δάσους περιλαμβάνει δύο από τις έξι αρχαίες πόλεις της Λέσβου, την Άντισσα ? γενέθλια πόλη του μουσικού και ποιητή Τέρπανδρου και την Ερεσό - γενέθλια πόλη της ποιήτριας Σαπφώς και του μεγάλου φιλοσόφου Θεόφραστου, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης οικολογίας. Η ακρόπολη της Ερεσού, η παλαιοχριστιανική βασιλική του αγίου Ανδρέα, η μονή Υψηλού, η μονή Περιβολής, η μονή Πιθαρίου, το κάστρο Σιγρίου είναι μερικά από τα πιο σημαντικά μνημεία της περιοχής. Στην περιοχή καταγράφονται πολλά ακόμη μνημεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής όπως γεφύρια, υδρόμυλοι, παραδοσιακά ελαιοτριβεία αλλά και ξηρολιθικές αγροτικές κατασκευές που μαρτυρούν την μακρόχρονη παρουσία του ανθρώπου στην περιοχή, αλλά και μια ξεχωριστή λαϊκή παράδοση που παραμένει ζωντανή χάρη στις προσπάθειες και το μεράκι των κατοίκων.
ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ
Στη δυτική Λέσβο, η φυσική διάβρωση των ηφαιστειακών σχηματισμών φέρνει σιγά-σιγά στο φως εντυπωσιακά απολιθωμένα τμήματα δένδρων που έζησαν στο μακρινό παρελθόν. Στέκουν εκεί αμέτρητα χρόνια, μάρτυρες της ανεπανάληπτης δημιουργίας.
Ο Ήφαιστος - ο αρχαίος θεός σε μια στιγμή μεγάλου παροξυσμού τους αφαίρεσε τη ζωή, χαρίζοντας τους την αθανασία.
Τα χρώματα τους λαμπερά, απίστευτα ζωντανά, ξεχωρίζουν από τα σταχτιά και τα γκρίζα των ηφαιστειακών πετρωμάτων που τα περιβάλλουν.
Αμέτρητες οι αποχρώσεις του κόκκινου, του κίτρινου και του καστανού, του πράσινου αλλά και του μαύρου. Ανταύγειες από κροκί, άλικο, μενεξεδί μέχρι το πράσινο και το βαθύ μπλε σε ασυνήθιστους συνδυασμούς, θαμπώνουν το μάτι του επισκέπτη.
Πρόκειται για ένα κόσμο διαφορετικό, ακίνητο μα συνάμα τόσο ζωντανό. Η μαγεία μιας άλλης, άγνωστης Ατλαντίδος. Μιας περιοχής που βυθίσθηκε και χάθηκε πριν από εκατομμύρια χρόνια κάτω από τα πυρωμένα σύννεφα στάχτης που δημιούργησαν οι ηφαιστειακές εκρήξεις στο Βόρειο Αιγαίο. Θα μπορούσε να ονομασθεί «Πομπηία των φυτών».
Στις μέρες μας από τις φυσικές διεργασίες αλλά και την ανθρώπινη επέμβαση αποκαλύπτονται εντυπωσιακοί ιστάμενοι και κατακείμενοι κορμοί δένδρων. Η διάμετρος των μεγαλύτερων ιστάμενων απολιθωμένων κορμών ξεπερνά τα τρία μέτρα και το ύψος τους τα επτά ενώ οι κατακείμενοι ξεπερνούν σε μήκος τα είκοσι μέτρα.
Η διατήρηση απολιθωμένων ριζικών συστημάτων δένδρων, σε πολύ καλή κατάσταση, αποτελεί ιδιαιτερότητα για το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου καθώς θεωρείται δείκτης της αυτόχθονης δημιουργίας του απολιθωμένου δάσους.
Πριν από 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια εκδηλώθηκε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα στο χώρο του Βορείου Αιγαίου. Στην κεντρική Λέσβο δημιουργήθηκαν τότε μεγάλα ηφαιστειακά οικοδομήματα. Πρόκειται για τα ηφαίστεια της Βατούσας, του Λεπετύμνου, της Άγρας της Ανεμώτιας και του Μεσοτόπου, με ηφαιστειακούς θόλους και πολλά διαφορετικά σημεία εξόδου των ηφαιστειακών υλικών. Σήμερα τα 2/3 της έκτασης της Λέσβου καλύπτονται από ηφαιστειακά πετρώματα που δημιουργήθηκαν την περίοδο από 21 έως 16 εκατομμύρια χρόνια.
Οι ηφαιστειακές εκρήξεις προκάλεσαν την έξοδο τεράστιων ποσοτήτων λάβας, στάχτης και άλλων ηφαιστειακών υλικών που σκέπασαν μεγάλες εκτάσεις. Σε πολλές περιπτώσεις η ηφαιστειακή στάχτη παρασύρθηκε από τις έντονες βροχοπτώσεις που ακολούθησαν τις ηφαιστειακές εκρήξεις και δημιούργησαν μεγάλες λασποροές πυροκλαστικών υλικών.
Αυτά τα ηφαιστεικά υλικά κινήθηκαν από τα ανατολικά προς τα δυτικά και σκέπασαν το μεγάλο, πυκνό και πλούσιο δάσος που υπήρχε την εποχή εκείνη. Η κίνηση των πυροκλαστικών υλικών ήταν ταχύτατη και κάλυψε αμέσως τους κορμούς, τα κλαδιά, τους καρπούς, και τα φύλλα των δέντρων. Η απομόνωση των φυτικών ιστών από τις επιφανειακές συνθήκες και η έντονη υδροθερμική κυκλοφορία, θερμών ρευστών πλούσιων σε πυρίτιο που ακολούθησε, επέτρεψε την τέλεια απολίθωση των φυτικών ιστών, κάτω από ιδανικές συνθήκες.
Κατά την διαδικασία αυτή έγινε η αντικατάσταση μόριο προς μόριο, της οργανικής φυτικής ύλης, από ανόργανες ενώσεις. Με τον τρόπο αυτό διατηρήθηκαν πολύ καλά τα μορφολογικά γνωρίσματα των δένδρων, όπως η εξωτερική επιφάνεια του κορμού, οι αυξητικοί δακτύλιοι καθώς και η εσωτερική δομή του ξύλου.
Η χλωρίδα του Απολιθωμένου Δάσους
Από τη συστηματική μελέτη των απολιθωμένων κορμών και φύλλων προσδιορίσθηκε το γένος και το είδος των φυτών που συμμετείχαν στη σύνθεση του δάσους της Λέσβου πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια. Τα απολιθωμένα φυτά περιλαμβάνουν κωνοφόρα, αγγειόσπερμα ? ανθοφόρα φυτά, και λίγα πτεριδόφυτα.
Τα κωνοφόρα περιλαμβάνουν προγονικές μορφές της σεκόιας, του πέυκου, του κυπαρισιού, του τάξου και άλλων σπάνιων ειδών των οποίων δεν υπάρχουν σύγχρονοι απόγονοι. Πολλοί απολιθωμένοι κορμοί ανήκουν σε προγονικές μορφές του σύγχρονου είδους Σεκόια η αειθαλής που φύεται στις δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών. ?Έχουν προσδιορισθεί επίσης πρωτοπευκίδες, που αποτελούν προγονική μορφή του σύγχρονου πεύκου, κυπαρισίδες και το σπάνιο κωνοφόρο Κουνιχάμια η μειοκαινική.
Τα αγγειόσπερμα ? ανθοφόρα φυτά περιλαμβάνουν αντιπρόσωπους των ειδών Λεύκη, Δάφνη, Κανελλόδενδρο, Πλάτανος, Δρύς, Οξιά, Φοίνικας, Σκλήθρο, Βάτος, Σφένδαμος και Καρυδιά. Επίσης έχουν προσδιοριστεί πολλά είδη φοινικίδων.
Από τις ερευνητικές εργασίες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου δάσους Λέσβου τα τελευταία δέκα χρόνια στη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου έχουν αποκαλυφθεί διαφορετικές ζώνες βλάστησης, συνθέτοντας έτσι την εικόνα της βλάστησης που επικρατούσε στην περιοχή πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια.
Η σύνθεση της απολιθωμένης χλωρίδας δείχνει ότι το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου αναπτύχθηκε σε υποτροπικό κλίμα το οποίο μεταβαλλόταν απότομα σε ηπειρωτικό θερμό, με χαρακτήρα χλωρίδας υποτροπικής ζώνης της Νοτιοανατολικής Ασίας ή της Αμερικής.
Η πανίδα του Απολιθωμένου Δάσους
Οι ερευνητικές εργασίες, που πραγματοποιήθηκαν από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου το 1999 στην περιοχή του Γαβαθά Άντισσας, έφεραν στο φως τα οστά του πρώτου ζώου που βρέθηκε μέχρι σήμερα στην περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους. Τα ευρήματα ανήκουν σε δεινοθήριο, μεγάλο προβοσκιδωτό, προγονική μορφή των σημερινών ελεφάντων. Οι ανασκαφικές εργασίες αποκάλυψαν μεγάλη ακέραιη γνάθο με το σύνολο της οδοντοστοιχίας καθώς και οστά του ζώου.
Η μελέτη του παλαιο-περιβάλλοντος της περιοχής πιστοποίησε ότι, το Δεινοθήριο ζούσε στις παρυφές μιας λίμνης που υπήρχε εκεί πριν 25 περίπου εκατομμύρια χρόνια και τρεφόταν από την πλούσια βλάστηση του υποτροπικού δάσους.. Όταν πέθανε, ο σκελετός του μεταφέρθηκε μέσα στη λίμνη και απολιθώθηκε εξαιτίας της κάλυψής του από τα ιζήματα της λίμνης. Τα απολιθώματα αυτά αποτελούν σπανιότατο εύρημα, αφού μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί ελάχιστα δείγματα μεγάλων.
ΠΗΓΗ: Ιστοσελίδα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου
